قانون تفسیر مانیفیست قرآن پژوهی نوین - سیر بی سلوک ( مجاهدیان )
سفارش تبلیغ
صبا ویژن
قانون تفسیر مانیفیست قرآن پژوهی نوین

 

قانون تفسیر

مانیفیست قرآن پژوهی نوین(1)

 

درآمد

اگرچه قرن هشتم و نهم هجری را باید دوران ظهور جامع‌ترین منابع قرآن پژوهی اهل سنت ـ یعنی «البرهان» بدرالدین زرکشی و «الاتقان» جلال‌الدین سیوطی ـ دانست، اما همچنان جهان تشیع تا قرن حاضر چشم به راه تدوین آثاری جامع در این زمینه بود.‌

اوج وضعیت اسفبار مسلمانان زیر سلطه استبداد داخلی و استعمار خارجی در قرون سیزده و چهارده هجری، متفکران نواندیش و مصلحان خیراندیش حوزه های دینی را به فکر بازگشت به آموزه‌های اصیل و رهایی‌بخش اسلام واداشت. سلسله جنبان این خیزش بیداری سیدجمال‌الدین اسدآبادی بود که رمز پیروزی ملل ستمدیده مسلمان را در تمسک بی‌قید و شرط آنها به آرمانهای قرآن می‌دانست. وجه همت او و شاگردانش، از همه مذاهب اسلامی، تنویر افکار عمومی و تطهیر نفوس مستعد برادران شیعه و سنی برمدار بنیان مرصوص قرآن بود. شور برگرفته از شعور محمد اقبال لاهوری نیز در تکامل و ثمردهی این جریان نوپا بی‌تأثیر نبود؛ چراکه «بازسازی و احیای اندیشه دینی» اقبال، تداوم و تکامل طرح «بازگشت به قرآن» سید جمال بود:

گر تو می خواهی مسلمان زیستن                  نیست ممکن جز به قرآن زیستن

از‌ یـک آئیـنی مسلمــان زنـده است                  پـیـکـر امــت ز قـرآن زنــده است

چون گهـر در رشتـه او سفتـه شـو                     و رنه مانند غبار آشفتـه شو[1]

اقبال قرآن را «آب حیات[2]» و «قوت اعتبار ملت[3]» می دانست و  هماره مسلمانِ با نام و البته بی نشان آن روز را گوشزد می کرد:      

نقش قرآن چون که بر عالم نشست                 نقش های  پاپ و کاهـن را شکـست

فاش گویم آنچه در  دل مضمر است                  این کتابـی نیـــست، چیز دیگر اسـت

چونکه در جان رفت جان دیگر شود                  جان چو دیگر شد جهان دیگر شود[4]

نهضت نوین قرآن پژوهی شیعه

هرچند در گوشه و کنار بلاد اسلامی نغمه‌هایی همنوا با بانگ بیداری سید به گوش می‌رسید، اما هنوز از قلب جهان اسلام و بالاخص حوزه‌های رسمی شیعی ندایی جدی برنمی‌خاست.

هنوز، زمان «فراگستری معارف قرآن» و «استقلال علوم قرآنی» در حوزات شیعی فرا نرسیده بود؛ خاصه آنکه در زمینه بازکاوی مبادی و مبانی علم تفسیر یعنی «علوم القرآن»[5] ، کارهای به زمین مانده کم نبود. هنوز چندان که باید، شأن و جایگاه و ضرورت استقلال این علم از تفسیر ـ حداقل در جهان تشیع ـ فهمیده نمی‌شد. هنوز تک نگاری های تازه به ثمر رسیده شیعی در این زمینه مانند اثر ابو عبدالله زنجانی(متولد 1300 ق/ متوفی 1360 ق) با عنوان نه چندان دقیق[6] «تاریخ القرآن»، نه تنها جامعیت لازمه را نداشتند، که چنان توفیق و نمودی در جغرافیای تشیع نیز نیافتند. هنوز عمده مباحث بنیادین علوم قرآنی به صورت کلیاتی مجمل و در بهترین وجه آن به شکل مختار[7] و یا در مقدمه تفاسیر[8] و یا در ذیل تفسیر برخی آیات[9] و یا در حواشی بعضی قرآن ها[10] و یا حتی در ضمن مباحث علم اصول فقه[11] عرضه می شد.

پس از چندی، از قضا، چراغ «نهضت نوین قرآن پژوهی شیعه» همزمان در ایران و عراق روشن شد. حوزه کهنسال نجف و حوزه نوپای قم کانون این خیزش قرآنی گردید. مفسر کبیر علامه سید محمدحسین طباطبایی و شاگردان[12] برجسته ایشان در حوزه فقه محور قم، عَلَم احیای «معارف قرآن و تفسیر» را برافراشتند و سترگ‌ترین مأموریت های این نهضت را به عهده گرفتند. تفسیر عظیم «المیزان» رهاورد این نگاه ویژه و نو به قرآن بود.

و از دیگر سو، در همین اثناء فقیه بزرگ حوزه نجف، آیت‌الله العظمی سیدابوالقاسم خوبی (متولد 1317 ق / متوفی 1371 ش)، مقدمات و مقومات امر تفسیر را در کتابی فاخر به نام «البیان فی تفسیر القرآن» و در یک جلد عرضه کرد. گرچه نظریات قویم و پخته خویی، نوید تحولی شگرف در حوزه قرآن پژوهی می داد، اما این اثر به مانند «آلاءالرحمن» علامه محمد جواد بلاغی (متولد 1282 ق/ متوفی 1352 ق)، البته این بار نه به دلیل مرگ مفسر، که به علت فشار حوزه فقه مدار و اصول گرای عراق، روی تکامل به خود ندید و مفسر از بیم «تضحیه[13]» برای همیشه قلم را بر زمین نهاد و خاطر خود آسوده داشت! پس باز همچنان بسیاری مباحث این علم از دیدگاه شیعه مورد بررسی جدی قرار نگرفت.

در اینجا بود که شاگرد فرزانه خویی و مکتب دار این دو حوزه بزرگ، آیت‌الله محمد هادی معرفت (متولد 1309 ش/ متوفی 1385 ش) مقدمات ورود به آستان تفسیر را از دیدگاه شیعه به نحوی شایسته و بایسته مورد مداقه و کنکاش قرار داد. کتاب جامع «التمهید فی علوم القرآن» در شش جلد محصول این نگاه مسئولیت‌پذیرانه بود که موجبات فخر[14] جریان نوین قرآن‌پژوهی شیعه را فراهم آورد.

قانون تفسیر؛ الاتقان امروز

و اما این همه داستان نبود. در جریان اخیر قرآن پژوهی شیعی و این نهضت عظیم نوین قرآنی، باید نقش عالمان اثرگذار خارج از دو حوزه بزرگ پیش‌گفته را به دقت و فراست بررسی کرد؛ بالاخص نقش بدیع و جایگاه منیع قرآن ‌پژوهان بنام مقیم تهران یعنی آیت‌الله سید محمود طالقانی (متولد 1289 ش / متوفی 1358 ش) و آیت‌الله سیدعلی کمالی دزفولی (متولد 1292 ش/ متوفی 1383 ش) را.

 تهران، مرکز و نماد وضعیت ناهنجار سیاسی ـ اجتماعی آن روز ایران بود و بدیهی است که نگاه قرآن‌پژوهان آن دیار نیز متأثر از جو روزگار، نگاهی عینی و واقعیت‌گرایانه به قرآن بوده باشد. قرآن پژوهان مقیم تهران، در سیر پژوهش های خود در پی استنباط فلسفه‌ای اجتماعی و کاربردی از آیات حیات بخش قرآن بودند و از این رو غریب نیست که در کارنامه بزرگان این حوزه، دوره‌ای فعالیت سیاسی به چشم آید؛ چراکه ایشان روزگاری بنا به ضرورت در قامت مصلحان دینی و اجتماعی قد برافراشته بودند.

همزمان با دو حوزه بزرگ نجف و قم، حوزه تهران به عنوان قلب تنها کشور شیعی جهان اسلام، شاهد خیزشی در دو حوزه «علوم» و «معارف» قرآنی و اما به زبان فارسی، گشت. «پرتوی از قرآن» در شش جلد و به زبان فارسی، حاصل سال ها تدریس آیت‌الله طالقانی در جلسات منظم تفسیری تهران بود و «قانون تفسیر» و دیگر مجلدات این مجموعه فارسی [15]  نیز ثمره سال ها تحقیق دقیق علامه کمالی به موازات کار صاحب «البیان» در نجف و «التمهید» در قم بود، که بی شک رهاورد این اثر سترگ را باید ارائه پاسخ هایی متقن، روشن و روان به انتظارات، نیازها و پرسش های عرصه پژوهش های بنیادین قرآنی ایران دانست. گرچه نمی توان تفسیر ناتمام «پرتوی از قرآن» را اولین گام در بسط معارف قرآنی به زبان فارسی دانست اما بی گمان کتاب پخته «قانون تفسیر» در قامت مانیفیست قرآن پژوهی نوین ایران، بستر ساز آثار جامع تری در زمینه علوم القرآن شد. جامعیت «التمهید» محصول حوزه جامع‌نگر قم و واقعیت ملموس «قانون تفسیر» ماحَصَل محیط واقعیت‌گرای تهران است.‌ همزمانی فعالیت های مجدانه و بنیادین قرآن‌پژوهی آیت‌الله معرفت در عراق و قم و آیت‌الله کمالی در تهران و دزفول، قابل تأمل و شایان بررسی و تحقیق جامع تری است.

در زمانه عسر و تنگ‌دستی تحقیقاتی از این دست، کتاب وزین و در عین حال، زلال و بی‌رنگ و لعاب «قانون تفسیر» چون رودخانه‌ای آرام در بستر خود و به دور از کرّ و فرّ های معمول ـ که نشان از عمق و هیمنه اوست ـ  مأموریت سترگ خود را به انجام رساند و آب حیات به ریشه نبات خشکیده پژوهش های‌قرآنی ایران خوراند. بی گمان «دکترین قرآن‌پژوهی[16]» علامه کمالی در قامت «قانون‌تفسیر» و به عنوان مانیفست قرآن‌پژوهی نوین ایران، همان نقشی را در فضای تازه قرآنی کشور ایفا کرد که در طول تاریخ علوم القرآن، «الاتقان» درمیان عموم حوزه های اسلامی و «التمهید» در خصوص حوزه‌های شیعی، برعهده داشت. از این نظرگه و دیدگاه است که بزرگانی از قانون تفسیر به «الاتقان امروزی[17]» تعبیر کرده و می کنند. علامه طباطبایی نیز پس از فراغت از «المیزان»، ضرورت پرداختن به مقوله خاص علوم‌القرآن را حس نمود و کتاب مختصر «قرآن در اسلام» را نگاشت، اما هرگز این اثر، وزانت تفسیر المیزان را نیافت و در خور نام نامی علامه نبود.



[1] . اقبال لاهوری، محمد، میکده لاهور (کلیات فارسی)، رموز بی خودی، تصحیح محمد بقایی (ماکان)، انتشارات اقبال، اول 1382.

[2] . برخور از قرآن اگر خواهی ثبات               در ضمیـرش دیده ام آب حیــات

   می دهــــد ما را پیام لاتخـف   می رساند بر مقام لاتخف (مثنوی مسافر)

[3] . برگ و ساز ما کتاب و حکمت است         این دو قوت اعتبار ملت است (مثنوی مسافر)

[4] . اقبال لاهوری، محمد، میکده لاهور (کلیات فارسی)، رموز بی خودی، تصحیح محمد بقایی (ماکان)، انتشارات اقبال، اول 1382.

[5] . به معنای مصطلح آن یعنی «علوم حول القرآن»؛ نه به معنی «علوم للقرآن» یا «علوم فی القرآن» که شیخ طوسی قریب به هزار سال پیش با نظر به معنای اخیر ـ و در این زمانه غیر مصطلح آن ـ تفسیر خود را «التبیان الجامع لعلوم القرآن» نامید.

[6] . همچنین «تاریخ قرآن» استاد محمود رامیار (متوفی 1363).

[7]. مانند «آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن» (دو جلد/ عربی) از علامه محمد جواد بلاغی(متوفی 1312 ش) که مختاری از مباحث اصلی این علم را بسیار محققانه مورد بررسی و مداقه  قرار داد.

[8] . مانند: مقدمه تفسیر «التبیان» شیخ طوسی، مقدمه تفسیر «مجمع البیان» شیخ طبرسی، مقدمه تفسیر «صافی» ملامحسن فیض کاشانی، مقدمه تفسیر «آلاءالرحمن» علامه بلاغی و مقدمه علامه شعرانی بر تفسیر «منهج الصادقین» ملا فتح الله کاشانی.

[9] . مانند  علامه طباطبایی که در ذیل آیات 9-7 سوره آل عمران در جلد 3 المیزان، به طور مفصل ـ در صد صفحه ـ به مباحث تأویل، محکم و متشابه پرداخت؛ اگر چه علامه پس از المیزان به ضرورت پرداخت مستقل به این علوم پی برد و کتاب «قرآن در اسلام» را به نگارش درآورد.

[10] . به وی‍ژه در چاپ های سنگی و اخیرآً در مؤخره ترجمه رحلی بهاء الدین خرمشاهی از قرآن.

[11] . مانند اصول فقه شیخ محمدرضا مظفر.

[12] . به ویژه صاحب تفسیر قویم «تسنیم»، حکیم متأله جوادی آملی حفظه الله.

[13] .استاد شهید مطهری در سال 1341 در یکی از سخنرانی هایش داستانی تأسف برانگیز را تعریف می کند: «یکی از فضلای خودمان در حدود یک ماه پیش مشرف شده بود به عتبات. می گفت خدمت آیت الله خویی سلّمه الله تعالی رسیدم، به ایشان گفتم: چرا درس تفسیری که سابقاً داشتید، ترک کردید؟ ... ایشان گفتند موانع و مشکلاتی هست در درس تفسیر، گفت من به ایشان گفتم: علامه طباطبایی در قم که به این کار ادامه دادند و بیشتر وقت خودشان را صرف این کار کردند، چطور شد؟ ایشان گفتند: آقای طباطبایی تضحیه کرده اند، یعنی آقای طباطبایی خودشان را قربانی کردند، از نظر شخصیت اجتماعی ساقط شدند و راست گفتند. »(مطهری، مجموعه آثار، ج 24، ص534).

[14] . ر ک: فخر آسمان قرآن پژوهی( اندوهیاد قرآن پژوه بزرگ معاصر آیت الله معرفت)، سید مجتبی مجاهدیان، روزنامه ایران، 4 بهمن 1385.

[15] . شامل «تاریخ تفسیر» و «قرآن ثقل اکبر».

[16] . دهدزی، فرید، پیرمرد چشم ماست، گلستان قرآن، ش 195، ص 12.

[17] . خرمشاهی، بهاء الدین، گلستان قرآن، شماره 149، مراسم تجلیل از استادان عبدالمحمد آیتی و سید علی کمالی دزفولی در سرای اهل قلم شانزدهمین نمایشگاه بین اللمللی کتاب تهران ، ص 22.



  • کلمات کلیدی :
  • نوشته شده توسط سید مجتبی مجاهدیان در دوشنبه 88/1/3 و ساعت 9:15 صبح | نظرات دیگران()

    لیست کل یادداشت های این وبلاگ
    درباره خودم
    سیر بی سلوک                  (   مجاهدیان  )
    سید مجتبی مجاهدیان
    باز کن دکان که وقت عاشقی ست
    لینک به وبلاگ
    منوی اصلی
     RSS 
     Atom 
    صفحه نخست
    پست الکترونیک
    صفحه ی مشخصات
    خانگی سازی
    ذخیره کردن صفحه
    اضافه به علاقه مندیها
    دسته بندی یادداشت ها

    نوشته های پیشین
    کتابنامه هزار سخن
    گفتگوی قرآن پژوهانه با خرمشاهی
    گفتگوهای مهدوی
    رفعت اگر خواهی بیا(گپی با دکتر عصام العماد)
    امام خمینی، نه چون دیگران
    قرآن شیعه؟!
    به یاد بانوی آب و آینه
    اسفندیار یا غضنفر؟!
    آقای رئیس جمهور؛ مسئله!
    بدون شرح!
    تمنّای نگاه
    و گاه در رگ یک حرف خیمه باید زد
    زندگی را به طمع گیر مده!
    بحر در کوزه ای
    نقد نقد صوفی
    در کوی مدعیان
    من از مصاحبت آفتاب می آیم
    قصه ارباب حکمت
    بابا تقی
    استثنایی که به قاعده تبدیل نشد
    شعر بی دروغ
    صوفی بی صفا نمی خواهم (1)
    صوفی بی صفا نمی خواهم (2)
    صوفی بی صفا نمی خواهم (3)
    دو ناشنیده از شهید مدرس
    پرسمان عرفان کیهانی؟!
    زبان تازه ما بود
    ای کربلا کنم فلکت نام یا چمن؟!
    سوشیانس
    پیام پیروزی
    سین مثل سرقت!
    بزرگ بود و از اهالی امروز (1)
    بزرگ بود و از اهالی امروز (2)
    بزرگ بود و از اهالی امروز(3)
    آماده سازی قانون تفسیر
    سیره قرآن پژوهی کمالی (1)
    سیره قرآن پژوهی کمالی (2)
    سیره قرآن پژوهی کمالی (3)
    قانون تفسیر؛ مانیفیست قرآن پژوهی نوین(1)
    قانون تفسیر؛ مانیفیست قرآن پژوهی نوین(2)
    خبرگان در نظریه انتصاب
    در محضر مفسر (1)
    حذف مستفزّات
    در محضر مفسر (2)
    جمال جمیل استاد(1)
    جمال جمیل استاد(2)
    12 نکته در باب ولایت فقیه
    هویت غیبیه (1)
    هویت غیبیه (2)
    گستره عرفان

    آمار وبلاگ
    مجموع بازدیدها : 305748
    پیوندهای روزانه
    لینک دوستان
    علویان
    مقام عشق
    کانون اندیشه جوان
    کوهپایه
    حمایت مردمی دکتر احمدی نژاد
    دکتر رحمت سخنی
    مستانه
    سلام شهدا
    خدا، یه کاری کن ...
    یک طلبه با عبای مشکی
    شهدای استان خراسان

    چفیه
    COMPUTER&NETWORK
    موعود
    نگاه منتظر
    ثانیه
    همکلاس
    آینه های عارف
    زندگی
    شب های مهتابی
    صفحات خط خطی
    زورخانه باباعلی
    کبو ترانه .... تا بام ملکوت
    عشق سرخ
    آرامش جاویدان در پرتو آموزه های اسلام
    آقازاده ـ علیرضا احمدی نژاد
    mansour13
    پیامبر اعظم
    دانستنیهای ایران زمین
    درد شکفتن
    یا زهرا(س)
    منتظر بیداری
    شیلو عج
    خط سرخ شهادت
    بسیجی سیاسی
    دم مسیحایی
    تنهاترین سردار
    کبوترانه
    اباصالحی
    صفحه‌ی 21 -:- Page21
    شمیم حیات
    صعصعه
    مشاوره و مقالات روانشناسی و
    صفحات انتظار در فراق گل نرگس
    دانشمند
    مسیح اندیمشک
    پرواز
    موتور سنگین ... HONDA - SUZUKI ... موتور سنگین
    اولی الابصار
    راز و نیاز با خدا
    تا ریشه هست، جوانه باید زد...
    خلوت تنهایی
    محمدرضا جاودانی
    روح .راه .ارامش
    آیین عشق (سیدمهدی میرمسیب)
    باور
    خاطرات
    صوفیان رند
    محمد کاظم روحانی نژاد
    دکتر محمدصادق کوشکی
    دست خط ـ پاکروان
    سایت آموزه
    آخرین مسافر
    فرهنگ و ارتباطات ـ دکتر آشنا
    دات ـ دکتر یونس شکرخواه
    تصوف از نگاهی نو
    خاکستر
    طلبه ای از نسل سوم
    نهج البلاغه
    تک ستاره
    گل آقا
    ساجد ـ سایت جامع دفاع مقدس
    تاسیانه
    عملیات تلمود
    نوشتارهای قاسم روانبخش
    کوهنوردی و ....
    سوتک
    سلام آقا
    مازیار ناظمی
    هنر جنگ
    مسعود ده نمکی
    خیال های شهری ـ سید ضیاء الدین شفیعی
    مطالعات سیاست، امنیت و جهانی شدن
    سید عبدالجواد موسوی
    حضرت عشق ـ علیرضا قزوه
    خرقه پشمینه
    ملّا ـ ابوالفضل زرویی نصرآباد
    7 چشمه
    مرصاد
    محمد صالح علا
    سعید حدادیان
    استاد محمدرضا حکیمی
    پرسمان قرآنی
    موعود
    حسن رحیم پور ازغدی
    علامه مطهری
    صادقین
    ماهنامه معارف
    کتاب نقد
    ترجمان وحی
    ایران سهراب
    علامه حسن زاده آملی
    کامران نجف زاده
    پیام وصل
    شاگرد استاد طیب
    ملک الشعرای بهار
    پارس قرآن
    ابنا
    محمدرضا سرشار ـ رضا رهگذر
    بوالفضول الشعرا
    روزنامه ها
    سایت های خبری و خبرگزاری ها
    دکتر میرجلال الدین کزازی
    تفسیر مقام معظم رهبری
    نوای قرآن
    احادیث
    سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
    دکتر عبدالحسن خسروپناه
    علامه سید محمد حسین طهرانی
    مرکز اسناد انقلاب اسلامی
    گناباد 110
    علی اکبر جوانفکر
    زیباترین شکیب
    پیامبر امید
    استاد فرشچیان
    عین صاد
    سال های تاکنون ـ عبدالجبار کاکایی
    مطالعات شیعه شناسی
    شیعه شناسی
    دیکشنری آنلاین
    صحیفه سجادیه
    یاداشت های شخصی احمدی نژاد
    رضا امیرخانی
    آیت الله مصباح یزدی
    دکتر مهدی مطهری نیا
    دانش نامه موضوعی قرآن
    دایرةالمعارف قرآن
    فرهنگ قرآن
    پرسمان های قرآنی
    پایگاه های قرآن پژوهی
    دکتر نجف لک زایی
    میثم رشیدی مهرآبادی
    مرکز پوهشی میراث مکتوب
    بانک اطلاعات نشریات کشور
    جدید نیوز
    پایگاه اطلاع رسانی وهابیت و ادیان ساختگی
    پایگاه علمی جهاد دانشگاهی
    آستان قدس رضوی
    حزب الله لبنان
    خانه کتاب اشا
    دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران
    کلینیک طب ایرانی
    نشریه الکترونیک چارقد
    دزفول من
    انجمن شاعران ایران
    پایگاه اینترنتی شعیب
    دکتر افشین یداللهی
    نشریه الکترونیکی پرسمان
    مرکز تعلیمات اسلامی واشنگتن
    مرکز اسلامی انگلیس
    شهید دکتر چمران
    دریا
    عرفان ـ استاد حسین انصاریان
    هر آینه آه ـ جواد زهتاب
    اهدنا الصراط المستقیم
    ری را ـ کتابخانه آزاد فارسی
    آیت الله العظمی بهجت
    منصورون
    کانون جلسات قرآن دزفول
    رویش مبارک
    لغت نامه دهخدا_فرهنگ معین
    عباد صالح خدا
    راه و رسم طلبگی
    خبرهای صوفیه
    نسیم مطهر
    شبکه اطلاع رسانی هادی
    دیر تش باد
    زیارت مجازی امام رضا
    قربانیان سلاح های شیمیایی
    آینده روشن ـ تخصصی مهدویت
    آرماگدون armageddon
    بانک اشعار عاشورایی
    کتاب های تفسیر و علوم قرآن
    دکتر حسین کچوئیان
    راوی خاک

    لوگوی دوستان


























    خبر نامه
     
    وضعیت من در یاهو
    موسیقی وبلاگ
    ParsiBlog.comپیشرفته ترین سیستم مدیریت وبلاگ فارسی

    <script src="http://mjmafi1.googlepages.com/clock30.js" language=javascript>>