بزرگ بود

و

از اهالی امروز (3)

عاشقانه ترین انحنا

عمده فعالیت های علمی آیت الله کمالی، بالاخص از نیمه دوم دهه چهل شمسی، مصروف پژوهش های قرآنی شد. وی از سال 1348 خورشیدی و پس از واقعه ای شیرین، که در خودنوشت[1] ایشان ثبت است، به ترغیب و تشویق مترجم چیره دست قرآن ‌آیت الله حاج شیخ محمد کاظم معزّی «که گویی از جایی مأموریتی[2]» داشت، با تمام قوا به ساحت مقدس قرآن بار یافت و بدین ترتیب «عاشقانه ترین انحنای وقت خودش را برای آینه تفسیر کرد[3]». استاد از آن پس، تمام زندگی اش را وقف خدمت به مصحف شریف قرآن نمود و در طول چند ده سال، با بیان مقدمات و نگارش تفسیر آیات، به تألیف کتب، رسائل و مقالات وزین همّت گماشت. البته افزون برآثار قرآنی، پژوهش هایی چند از ایشان در دیگر زمینه های علمی شامل: علوم اسلامی، اخلاقی، ادبی، اجتماعی، تاریخی و فرهنگ منطقه ای، برجای مانده که «باز متاثر از قرآن و آمیخته با مباحث قرآنی و آموخته از مباحث قرآن[4]» اند.

بزرگتر از آثار

مجموعه آثار منتشر شده و مخطوط علامه کمالی را می توان به قرار ذیل برشمرد:

 الف) علوم و معارف قرآن: 1. قانون تفسیر2. تاریخ تفسیر 3. قرآن ثقل اکبر 4. شناخت قرآن 5. قرآن و مبارزات 6. قرآن و جامعه 7. قرآن و دستورات اجتماعی8. قرآن و شعارها 9. قرآن و مقام زن 10. مقدمه تفسیر قرآن برای همه 11. قبسات القرآن 12. جاءالحق (دایره المعارفی قرآنی در ردّ شبهات کتاب «بیست و سه سال» علی دشتی/ توزیع شده در آمریکا) 13. احیاء، تحقیق و تصحیح «ذکر المجرّب فی صحفٍ مطهّره».

ب) معارف اسلامی : 14. خاتم النبیین15. عترت ثقل کبیر 16. همزیستی و معاشرت در اسلام 17. عرفان و سلوک اسلامی 18. تاریخ مختصر صدر اسلام 19. ارمغان ربیع 20. هزار سخن در شناخت اسلام.

ج) موضوعات مختلف: 21. مثنوی عزیز و نگار 22. دعبل خزاعی شاعر انقلابی 23. هرکه می‌خواهد بخواند (ردّ تفکرات احمد کسروی/ منتشر شده در دهه بیست شمسی در خوزستان) 24. جنایات دوساله مظفر بقایی در دزفول (وقایع حزب زحمتکشان/ منتشر شده در در دهه سی شمسی در خوزستان) 25. گلستان امثال دزفولی 26. هزار سخن از حجازی 27. مقدمه مفصّل بر الترجمان عن المرزبان.

د) آثار مخطوط: 28. تفسیر قرآن برای همه (44 دفتر/ در دست چاپ) 29. صنایع (محسّنات) بدیعیه در قرآن 30. معارف اسلامی 31. جزوه علوم القرآن 32. الثقافه الاسلامی 33. ترجمه احادیث غیر مکرر از طرق امامیه (بجز احادیث تفسیری و فقهی) 34. ترجمه احادیث غیرمکرر از طرق عامه (بجز احادیث تفسیری و فقهی) 35. مقاصد قرآن یا جمهوریت محمد 36. خرد افزا (12 جلد) 37. سیمای دزفول (10 جلد/ تاریخ 200 ساله اخیر) 38. مستدرک الفاظ معرب (بعد از تألیفات جوالیقی و ادی شیر پارسی و سید محمد علی امام) 39. چهره مولوی در آئینه مثنوی 40. تک بیت های مثنوی 41. ابیات تفسیری مثنوی 42. منتخب مثنوی 43. مجموعه مقالات و مقدمات 44. دفتر خاطرات و اشعار 45. چند دفتر در مواعظ 46. مصادر المطالب 47. فهرست تفصیلی وافی (تا جلد پانزدهم) 48. نامه هایی به فرزاندانم 49. شرح فارسی بر کفایه الا صول (5 جلد) 50. حافظ در آینه سخنش 51. تحقیق در ادعیة قرآن.

گرچه کارنامه پر برگ و بار «پیر سپید موی دیرینه روز» بالغ بر پنجاه اثر علمی ـ پژوهشی است، اما باید اذعان نمود که بی شک «او بزرگتر از آثارش بود» و وجودش زیباتر از نمودش.

در سال های اخیر و به مناسبت هایی چند، از جمله در نمایشگاه بین المللی قرآن در سال های 1376 و 1383 و نیز در شانزدهمین نمایشگاه بین المللی کتاب سال 1382، شخصیت جامع الاطراف و ناشناخته علامه فقید مورد تجلیل قرار گرفت[5]. سرانجام روح پر فتوح آیتِ کمال و فرزانگی علامه حاج سید علی کمالی دزفولی پس از ـ قریب به ـ یک قرن حیات طیّبه در سپیده دمان آخرین ساعات سی ام اسفند ماه[6] سال1383 شمسی به ملکوت اعلی پیوست.

عصفور ما چون باز شد با ارجعی دمساز شد                  سیمرغ شد، شهباز شد بر قلّة قاف لقا

جرعه آخر[7]

والسلام علیه یوم ولد و یوم مات و یوم یبعث حیّاً