سیری در

سیره قرآن پژوهی کمالی (2)

مقدمه تفسیر قرآن برای همه: انتشارات هاد/ رقعی و 47 صفحه. 

این اثر در واقع چکیده کتاب قانون تفسیر است و ‌آنگونه که از عنوانش پیداست؛ مقدمه ای است بر تفسیر ترتیبی ـ در دست چاپ ـ استاد از تمام قرآن به نام «تفسیر قرآن برای همه». مفسر در این مقدمه، وجه تسمیه تفسیر را چنین برمی شمارد: «و به نام تفسیر قرآن برای همه نام گذاری نمودم، زیرا قرآن و تفسیر آن برای همه مردم است[1]».        

قبسات القرآن: ناشر: مولف/ وزیری و 643 صفحه.

این کتاب، فهرستی موضوعی از قرآن است. چون از نظر مولف، کشف الایات و کشف المطالب برای پژوهشگران محقق، کفایت نمی کرد[2]، وی ضمن تتبع دریافت که علی رغم زحمات غزالی در جواهر القرآن و مولی محمد باقرمجلسی در مقدمه عناوین بحارالانوار، مجموعه ای مفصل و خاص تقسیمات موضوعی قرآن، به جز اثر فراهم آمده ژول لابوم (juley labeabme ) فرانسوی که در ایرا ن به نام «تفصیل آلایات القرآن الکریم» انتشار یافته، موجود نمی باشد؛ اما استاد با مراجعه به آن دریافت، نویسنده «در اثر دوری از مهد اسلام و مأنوس نبودن با قرآن و نداشتن سوابق ذهنی و شمّ خاص نتوانسته این مهم را در حدی که قابل امکان است، انجام دهد[3]» لذا ایشان پس از شمارش 22 نمونه از نواقص و ضعف های کار ژول لابوم، سرانجام موفق به اتمام مجموعه ای کامل تر از آن شد. برخی عناوین کتاب عبارتند از : توحید، نبوت عامه، نبوت خاصه، سمحه سهله، فیئ، رباء، ثبت اسناد، ابراهیم، ذوالقرنین، ایکه، قضا، سنن تکوینیه، سماء، عناد، بدعت، شیطان، جنّ.

قرآن و جامعه: انتشارات اسوه/ وزیری و 507 صفحه.

 این اثر مجموعه ای است از سه کتاب: «قرآن و مبارزات»، «قرآن و جامعه سازی» و «قرآن و دستورات اجتماعی»؛ که هرکدام پیش تر به صورت مستقل از سوی انتشارات کتابخانه صدر در سال 1357 شمسی توفیق چاپ و عرضه یافته بودند. مجموعه حاضر برای اولین بار در سال 1369 به نام «قرآن وجامعه سازی» از سوی انتشارات اسوه منتشر گردید، اما از چاپ دوم به بعد با نام «قرآن و جامعه» نشر یافت. مختصرنویسی و آسان نگاری، چون دیگر آثار مولف از ویژگی های بارز این مجموعه است. استاد در این کتاب با شرح و بسط آیات مبارکاتی که به طور کلی ناظر به امور اجتماعی است، در پی نشان دادن میزان اثرگذاری قرآن بر سرنوشت اجتماعی بشر و اثبات ضرورت حضور حداکثری آن در زندگی انسانهاست.                                                                

قرآن و شعارها: انتشارات نور معرفت/ وزیری و 286 صفحه.

در این اثر نویسنده برآن است «تا آیات مبارکاتی را که برای محکّ شناسی و جهان بینی اسلام، حکم پایه و اساس را دارند، استخراج و با ترجمه و تفسیری مختصر به جوانان مبارز وانقلابی ایران هدیه[4]» کند. برخی از عناوین بخش های سی و یک گانه آن چنین است: خلافت، رهبری، رجاء، دعا، لقاء الله، مسابقه در خیرات، استنصار، هجرت، شهادت، سخاوت.

قرآن و مقام زن: انتشارات هاد و انتشارات اسوه/ رقعی و 270 صفحه.

مولف با قلمی ساده و روان به تبین جایگاه زن در قرآن پرداخته و دفاع منطقی اسلام از مقام و منزلت زن را گزارش می کند. اگر چه استاد در فصولی از دو اثر دیگر منثور و منظوم  خود یعنی «جاء الحق» و «عزیز ونگار»، جایگاه زن را از منظر قرآن بررسی کرده بود اما در این اثر به تفصیل به تفسیر لطایف و ظرایف نهفته در آیات مربوطه قرآن پرداخته و فوائد کلی این اثر را دو چیز می داند: «اول: شناخت مقام و منزلت زن در اسلام و... دوم: رفع تهمت از اسلام و فرهنگ متعالی آن که بیش از هر قانون آسمانی دیگر به زن  احترام گزارده[5]» است. کتاب دارای 9  فصل است از جمله: مقام و منزلت زن، خانه و خانواده، ازدواج، طلاق، حجاب، آفات، مشکلات و مفاسد، واقع بینی و سماحت و سهولت، ایرادات بیجا و ردّ آنها.

عرفان و سلوک اسلامی (قرآنی): ناشر: مولف/ وزیری و 105 صفحه.

 این اثر که به همراه «کتاب دوم: ظهیرالاسلام دزفولی و خاندان او» در یک مجلد به چاپ رسید، بیان طریق صحیح سلوک قرآنی و عرفان ناب اسلامی است که مَعرض آراء تأسیسی استاد بر اساس آموزه های قرآنی در مقابل شبه عرفان التقاطی متصوفه می باشد. محقق در مقدمه می نویسد: «اصطلاحات و مفاهیم اختراعی و خارج از استعمالات قرآنی که در درازای زمان بارها مفهوم آنها دگرگون شده، نمی توانند اسامی ای برای مسمّای «انسان کامل» و مصادیق آن باشند؛ به طور نمونه: کلمه «صوفی» آگاهی دهنده صفات و نشانه های مصداق خود نیست اما کلمه «مومن» یا «متقی» دارای مفهومی آموزنده و مستقر است که چراغ  راه طالب جستجوگر می باشد[6]». استاد در ادامه تصریح می کند: «محقق [...] خود را موظف می داند که جز استعمالات قرآنی کلمه ای به کار نبرد چرا که قرآن برای معرفی انسان کامل و طریق و وصول به مقام او، خودکفا است[7]». کتاب، علاوه بر پیشگفتار و مدخل، در نه بخش و یک خاتمه تنظیم شده است. برخی از عناوین آن عبارتند از: امتیازات موهوبی، قتال فی الصف، قوامین بالقسط، تواصی، وقایه نفس، خفض جناح، عابد، حامد، راکع، مسبح، خاشع، مُخبت، اوّاه، قرار، نفر، هجرت، قیام، اولوالالباب، اولواالعلم، اهل الذکر، اصحاب الیمین، سابقین، وارثین، صدیقین، ابرار، اخیار، حنیف، انصارالله و حزب الله، مشکلات و ایرادات سلوک متصوفه.